Nhà thơ Việt Phương và chuyện khi"Cửa đã mở"
laodong.com.vn - 06:25 24-02-2008
(LĐCT) - Nếu vô tình với thơ, có lẽ thế hệ trẻ chúng tôi chỉ biết láng máng"chuyện Cửa mở"với vài câu thơ" trăng Trung Quốc tròn hơn trăng nước Mỹ; Đồng hồ Liên Xô tốt hơn đồng hồ Thụy Sĩ" ... Tôi tìm gặp nhà thơ Việt Phương khi ông vừa ra tuyển thơ chọn lọc" Cửa đã mở ". Ở tuổi 80, ông vẫn hoạt bát chuyện thơ, chuyện đời.
Nhà thơ Việt Phương nhắc đi nhắc lại một câu khi tôi hỏi về chuyện hoạn nạn năm xưa:"Không còn gì để nói nữa đâu, chuyện đó người ta đã nói hết rồi". Ông tìm đưa tôi vài văn bản: bài phỏng vấn của Nguyễn Bùi Vợi, biên bản cuộc họp về tập" Cửa mở "ngày 12.11.1970 (bản photocoppy từ phụ trang Thơ của báo Văn nghệ năm 2004) và bản photocoppy tập thơ" Cửa mở "(tác giả cũng không còn bản in). Tôi ghi lại đây những chia sẻ của Việt Phương về hành trình từ" Cửa mở "đến khi" Cửa đã mở ".
"Tôi không phải người làm thơ chuyên nghiệp, đã không được trời phú cho tài thơ, lại chẳng có nhiều thời gian để làm thơ, cái méo mó nghề nghiệp của người chuyên hoạt động về lý luận chính trị khiến cho thơ sinh ra rất nhọc nhằn.
" Cửa mở "đến" Cửa đã mở "là chuyện thơ của"người trẻ tuổi", tròn 10 năm, độ từ 30 đến 40 tuổi, tiếp đó là chuyện thơ 40 năm của người từ 40 đến 80 tuổi, một dòng thời gian, để người làm thơ chiêm ngẫm nhiều hơn. Về nghệ thuật, tôi nghĩ, cũng không có gì nhiều thêm. Cái tên" Cửa đã mở "được gợi ý từ câu thơ của đại tướng Võ Nguyên Giáp tặng tôi năm 1988 (Một năm sau đó, năm 1989, tập" Cửa mở "in lần đầu (năm 1970) được tái bản):" Cửa đã mở rồi/...Chàng trai ta vừa ngâm vừa hát/Vừa nhìn về tương lai, ung dung tiến bước".
Năm 1970, tôi làm thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, không bị kỷ luật gì cả, vẫn được là đảng viên 4 tốt xuất sắc, có lẽ một phần quan trọng vì tập thơ được nhiều nhà thơ, nhà văn thuộc mấy thế hệ thơ ủng hộ. Chuyện Tố Hữu"đánh"tập thơ cũng là không có đến thế đâu. (Tuy nhiên, trong buổi giới thiệu về tập" Cửa đã mở "tại TT Văn hoá Ngôn ngữ Đông Tây ngày 16.2.2008 vừa qua, nhà thơ Hoàng Minh Châu, người biên tập cuốn" Cửa mở "kể lại chuyện cũ, có nói, người làm thơ không bị kỷ luật gì nhưng những người làm sách thì bị điều tiếng khốn khổ - N.T).
"Tôi không có ý nhìn lại, không có gì phải nhìn lại. Đời tôi đến nay 64 năm hoạt động cách mạng, thường tự nghĩ, nếu được đi trở lại, vẫn sẽ đi con đường như thế.
Sau" Cửa mở ", có những đề nghị tôi in tập mới, nhưng tôi chưa in vì không thấy có thể bằng lòng về thơ của mình. Thơ xuất hiện, chắc chắn nhận được sự đánh giá của công chúng. Không xuất hiện, nó chỉ còn nhận được sự phán xét của thời gian, điều này là sự thiệt thòi mà tôi biết là mình phải chịu. Bây giờ, cũng là nhờ sự thúc đẩy và giúp đỡ từ đã lâu của các bạn thơ, nên mới có tập thơ thứ hai này.
Thời" Cửa mở ", thời thanh niên, tôi say mê thơ Pháp, nhất là siêu thực, và dù vốn văn hoá Phương Tây của tôi cũng chẳng phong phú rộng lớn gì, nhưng chắc chắn nó hơn vốn văn hoá phương Đông của tôi rất nhiều. Từ hàng chục năm nay, mỗi khi có dịp, tôi lại tìm cách bổ sung cho mình văn hoá Phương Đông, văn hoá dân tộc. Nên ở tập thơ" Cửa đã mở ", tôi có làm cả lục bát, điều thiếu vắng trong" Cửa mở ". Có một thời, tôi tâm đắc câu thơ của Paul Eluard:" Tất cả vấn đề là nói hết mà tôi thì thiếu ngôn từ/ thiếu thời gian và thiếu lòng dũng cảm ".
Tôi làm thơ vì biết mình muốn nói và có gì để nói, nhưng lại cảm thấy không biết nói ra như thế nào, theo cách của thơ. Có lúc, tôi còn muốn thơ chẳng những nói hết, mà còn nói trước. Nhưng thơ, làm sao mà nói hết và nói trước, dẫu là nói bằng cách của thơ. Tôi nhận ra mình nghĩ sai về khả năng của thơ. Tôi muốn thơ hướng đến chiều sâu niềm vui và nỗi đau, của cuộc đời thường nhật. Cuộc đời với tôi bao giờ cũng cao hơn giấc mộng. Mà đó lại là một mơ mộng, một ước vọng cao lắm, lớn lắm...
Hành trình thơ của tôi là hành trình thoát ra vòng trói của"những ẩn dụ oái ăm","những thông minh văn vẹo"những cách"đảo không gian thời gian cho khó hiểu"và ngỡ thế là chiều sâu để đến được với chiều sâu trong cuộc đời thường:" Vứt nốt cảm giác và suy tưởng/ Tay trắng một mình với thơ ; để"viết bài thơ một âm thanh bao hàm mọi chuyện".
Cho nên ở tập thơ" Cửa đã mở ", tôi muốn làm những bài thơ mà đầu đề chỉ có một từ đơn âm, nhưng là"âm chủ". Dấu vết siêu thực thì vẫn còn, chẳng hạn bài" Bay ":" Người bay vào mây/Mây bay về đời/ Đời bay xuống trời/ Trời bay lên đất/ Đất bay thành hơi "nhưng là cái siêu thực phương Tây kết hợp với tinh thần phương Đông, nên mây vẫn bay về đời.
Nếu nói một quan niệm thơ mà tôi đã chọn lựa cho mình, sau khi tìm hiểu nhiều quan niệm thơ, thì là thế này: Thơ là kết tinh sáng tạo, vươn lên thăng hoa của tình yêu cuộc sống và con người thể hiện bằng câu chữ, bằng hình tượng ngôn ngữ mà quý nhất là mới mẻ vì tự nhiên và giản dị. Nhờ thế mà giàu sức truyền cảm và gây xúc động. Hỏi thơ với tôi là gì? Đó là một băn khoăn suốt đời tôi, một sự tìm kiếm suốt đời, và có lẽ nhà thơ nào cũng tìm kiếm...
Tôi tâm đắc câu này của Xuân Diệu:"Nên gắng làm thơ, nhưng đừng gượng làm thơ". Thơ không nên và không thể ép. Đến bây giờ tôi vẫn không dám nhận mình là nhà thơ, dù sao tôi vẫn chỉ là người làm thơ nghiệp dư thôi...".
Bao nhiêu năm vẫn cứ vẹn nguyên một tâm ý từ" Cửa mở" , rồi" Cửa đã mở ". Lại xa xôi nghĩ về câu Kiều mà Việt Phương đã đưa vào bài thơ tuổi 80 của mình:"Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời...".
Nhã Thuyên